Patron

STANISŁAW MONIUSZKO(1819–1872)

Kom­pozy­tor, twór­ca pol­skiej opery nar­o­dowej; po stu­di­ach muzy­cznych w Warsza­w­ie i Berlin­ie osi­adł w Wilnie jako organ­ista w koś­ciele św. Jana, później zaś jako dyry­gent tamte­jszego teatru; w tym też cza­sie rozpoczął pracę nad Śpiewnikiem domowym; 1846 w Warsza­w­ie otrzy­mał od W. Wol­skiego libret­to Hal­ki i rok później ukończył pier­wot­ną, 2‑aktową wer­sję tej opery, którą 1848 wys­taw­ił w Wilnie; do spek­tak­lu w‑wskiego nie dop­uś­ciła cars­ka cen­zu­ra ze wzglę­du na społ. akcen­ty utworu; na początku lat 50. XIX w. dużo podróżował z kon­cer­ta­mi, odnosząc głośne sukcesy; 1857 dokon­ał wielu zmi­an w pier­wot­nym ksz­tał­cie Hal­ki (rozsz­erzył ją do czterech aktów), przy­go­towu­jąc dzieło do wys­taw­ienia w Warsza­w­ie (1858). Otoc­zony sławą, odbył podróż po Europie Zach., naw­iązu­jąc kon­tak­ty z wielo­ma muzyka­mi, m.in. F. Lisztem, B. Smetaną; kil­ka lat potem ponown­ie odwiedz­ił Paryż, poz­na­jąc G. Rossiniego, D.F. Aubera i Ch. Goun­o­da, z którym się zaprzy­jaźnił; od 1858 dyr. opery w Warsza­w­ie (napisał wtedy Flisa, Hra­binę, Ver­bum nobile); w okre­sie przed­pow­stan­iowym opowiedzi­ał się zde­cy­dowanie po stron­ie radykałów, dążą­cych do wybuchu pow­sta­nia; 1865 spek­takl pre­mierowy Strasznego dworu wywołał falę man­i­fes­tacji patri­o­ty­cznych, stąd też cen­zu­ra nakaza­ła zdję­cie opery z afisza; kon­tynu­acją tego nur­tu twór­c­zoś­ci M. stała się kan­ta­ta Wid­ma (wg Dzi­adów A. Mick­iewicza), wykony­wana wielokrot­nie w Warsza­w­ie, Lwowie i Krakowie; od 1868 dzieła M. są wys­taw­iane także za granicą; od 1864 M. był wykład­ow­cą w Inst. Muz. Apolinarego Kąt­skiego (jego uczniem był m.in. Z. Noskows­ki). M. jest po F. Chopinie najwybit­niejszym przed­staw­icielem sty­lu nar­o­dowego w muzyce, choć styl­isty­ka jego oper wykazu­je wyraźny wpływ m.in. D.F. Aubera, V. Belliniego, G. Rossiniego, zaś pieśni pozosta­ją w kręgu odd­zi­ały­wa­nia utworów wokalnych F. Schu­ber­ta. O nar­o­dowym charak­terze tych dzieł rozstrzy­gała obec­ność w nich licznych ele­men­tów muzy­ki ludowej, a także społecz­na i patri­o­ty­cz­na ich wymowa. Oprócz oper M. skom­ponował także kilka­naś­cie operetek, bale­ty, kan­taty (w tym kil­ka do słów A. Mick­iewicza), utwory sym­fon­iczne (m.in. uwer­tu­ra fan­tasty­cz­na Baj­ka), dzieła kam­er­alne, tańce orkie­strowe i fortepi­anowe; zaj­mowała go także muzy­ka religi­j­na (6 mszy, cztery Litanie Ostro­bram­skie, Requiem). Jest także M. autorem blisko 300 pop­u­larnych pieśni (m.in. Prząśnicz­ka, Pieśń wiec­zor­na. Znas­zli ten kraj, Dzi­ad i baba); pieśniowy charak­ter mają także arie z jego oper (niemal całkowicie pozbaw­ione są ele­men­tów wirtuo­zows­kich i koloratu­ry); wielką pop­u­larnoś­cią cieszą się także opra­cow­ane przez M. i wyko­rzys­tane w oper­ach polonezy, mazury, krakowia­ki, a także styl­i­zowane tańce góral­skie (w Halce).